Die soetste, soetste . . . ossewataal

Deur Ilze Nieuwoudt

Afrikaans is ’n kleurvolle taal wat deur die jare net meer en meer kleur kry. Soveel idiome en gesegdes in Afrikaans het hul oorsprong te danke aan die Voortrekkers. In sy boek Trekkerkinders (Kraal Uitgewers, 2013) het die hoof van die FAK, dr. Danie Langer, juis ook dié juwele in Afrikaans gaan opsoek. Hier is enkele van dié woorde en gesegdes wat jou sal help om die “ossewataal” te bemeester:

Agteros kom ook in die kraal

Die agterosse van ’n wa was gewoonlik groot, swaar en baie mak osse, wat ook die disselboom van die was moes dra. As die osse uitgespan is en iewers heen aangejaag is, het die osse ook gewoonlik agter die ander geloop. Die uitdrukking word gebruik om aan te toon dat stadige persone uiteindelik ook hul werk sal klaarmaak en hul doel sal bereik.

Kisklere

Klere vir spesiale geleenthede, soos kerkklere, is in die wakis gebêre. Vandaar die benaming kisklere vir jou spesiale klere.

So stadigaan, dankie!

Die Voortrekkers het hierdie uitdrukking gebruik om te sê dat al beweeg die wa stadig, dit goed gaan met die trek.

Wawielore

Wanneer iemand groot ore het, word grappenderwys gesê die persoon het wawielore.

Jukskei te breek

Wanneer ’n os se jukskei breek, kon dit verwarring of moeilikheid in die span veroorsaak. Die uitdrukking word gebruik wanneer iemand verwarring saai of moles maak.

Het jy geweet?

• Voortrekkers is die term wat verwys van gesinne wat om verskeie redes tussen 1835 en 1845 die Kaapkolonie verlaat het. Navorsing toon dat ongeveer 2 540 gesinne (sowat 23 000 mense) aan die Groot Trek deelgeneem het. Hulle het hoofsaaklik gekom uit die distrikte Somerset-Oos, Cradock, Colesberg, Graaff-Reinet, Uitenhage en Beaufort-Wes.
• Die afstand wat ’n ossewa afgelê het, is ’n skof genoem. ’n Skof het ongeveer drie ure geduur.
• ’n Ossewa kon ongeveer 32 km per dag aflê.
• Grietjie was die naam van die kanon wat tydens die Slag van Bloedrivier gebruik is. Die kanonkoeëls was van stukkies afvalyster en potskerwe gemaak wat in vet, vasgebind in sakkies, voor by die loop ingedruk is. (Grietjie kan vandag nog by die Voortrekkermonument in Pretoria gesien word.)

Lees ook: “Ons verlaat nou die vrugbare land van ons geboorte”